1. شرح و بررسی دو حکایت از مثنوی معنوی:
 

                          1- 1. "حکایت امیر و غلامش"، دفتر سوم، بیت 3055 به بعد
                          2- 1. "قصه‌ء احد احد گفتن بلال ..."، دفتر ششم، بیت 888 به بعد
                          3- 1. گزیده ابیاتی از دفتر ششم مثنوی بیت 2669 به بعد

          2. شرح دو غزل از دیوان کبیر:
 

    موضوعات: 

           1. شرح و بررسی دو حکایت از مثنوی معنوی:
 

                          1- 1. "حکایت امیر و غلامش"، دفتر سوم، بیت 3055 به بعد
                          2- 1. "قصه‌ء احد احد گفتن بلال ..."، دفتر ششم، بیت 888 به بعد
                          3- 1. گزیده ابیاتی از دفتر ششم مثنوی بیت 2669 به بعد

          2. شرح دو غزل از دیوان کبیر:
 

                          1-2. غزل شماره 1827بمطلع‌: "دوش چه خورده ای دلا؟ راست بگو، نهان مکن ..."
                          2-2. غزل شماره 1750بمطلع‌: "تلخی نکند شیرین‌ذقنم           خالی نکند از می دهنم"



                                  ------------------------

 1. شرح و بررسی دو حکایت از مثنوی معنوی:

      1- 1. "حکایت امیر و غلامش"، دفتر سوم، بیت 3055 به بعد

                   (براي ديدن تصوير و خوانش اين حکایت، اينجــا کليک کنيد)

حكايت امير و غلامش كه نماز باره بود و انس عظيم داشت در نماز و مناجات با حق‏

          مير شد محتاج گرمابه سحر               بانگ زد سنقر هلا بردار سر

         طاس و منديل و گل از التون بگير         تا به گرمابه رويم اى ناگزير

         سنقر آن دم طاس و منديلى نكو         بر گرفت و رفت با او دو به دو

         مسجدى بر ره بد و بانگ صلا              آمد اندر گوش سنقر در ملا

         بود سنقر سخت مولع در نماز             گفت اى مير من اى بنده نواز

         تو بر اين دكان زمانى صبر كن             تا گذارم فرض و خوانم لَمْ يكن‏

         چون امام و قوم بيرون آمدند                از نماز و وردها فارغ شدند

         سنقر آن جا ماند تا نزديك چاشت        مير سنقر را زمانى چشم داشت‏

         گفت اى سنقر چرا نايى برون             گفت مى‏نگذاردم اين ذو فنون‏

         صبر كن نك آمدم اى روشنى              نيستم غافل كه در گوش منى‏

         هفت نوبت صبر كرد و بانگ كرد            تا كه عاجز گشت از تيباش مرد

         پاسخش اين بود مى‏نگذاردم               تا برون آيم هنوز اى محترم‏

         گفت آخر مسجد اندر كس نماند          كيت وا مى‏دارد آن جا كت نشاند

         گفت آن كه بسته استت از برون          بسته است او هم مرا در اندرون‏

         آن كه نگذارد ترا كايى درون                 مى‏نبگذارد مرا كايم برون‏

         آن كه نگذارد كز اين سو پا نهى           او بدين سو بست پاى اين رهى‏

         ماهيان را بحر نگذارد برون                   خاكيان را بحر نگذارد درون‏

         اصل ماهى آب و حيوان از گل است      حيله و تدبير اينجا باطل است‏

         قفل زفت است و گشاينده خدا            دست در تسليم زن و اندر رضا

         ذره ذره گر شود مفتاحها                    اين گشايش نيست جز از كبريا

         چون فراموشت شود تدبير خويش         يابى آن بخت جوان از پير خويش‏

         چون فراموش خودى يادت كنند             بنده گشتى آن گه آزادت كنند

     2- 1. "قصه‌ء احد احد گفتن بلال ..."، دفتر ششم، بیت 888 به بعد

 قصه‌ء احد احد گفتن بلال در حر حجاز از محبت مصطفى عليه السلام ...

          تن فداى خار مى‏كرد آن بلال            خواجه‏ اش مى‏زد براى گوشمال‏

         كه چرا تو ياد احمد مى‏كنى             بنده‏ى بد منكر دين منى‏

         مى‏زد اندر آفتابش او به خار             او احد مى‏گفت بهر افتخار

         تا كه صديق آن طرف بر مى‏گذشت    آن احد گفتن به گوش او برفت‏

         چشم او پر آب شد دل پر عنا            ز آن احد مى‏يافت بوى آشنا

         بعد از آن خلوت بديدش پند داد          كز جهودان خفيه مى‏دار اعتقاد

         عالم السر است پنهان دار كام          گفت كردم توبه پيشت اى همام‏

         روز ديگر از پگه صديق تفت                آن طرف از بهر كارى مى‏برفت‏

         باز احد بشنيد و ضرب زخم خار         بر فروزيد از دلش سوز و شرار

         باز پندش داد باز او توبه كرد              عشق آمد توبه‏ى او را بخورد

         توبه كردن زين نمط بسيار شد           عاقبت از توبه او بيزار شد

         فاش كرد اسپرد تن را در بلا              كاى محمد اى عدوى توبه‏ها

         اى تن من وى رگ من پر ز تو            توبه را گنجا كجا باشد در او

         توبه را زين پس ز دل بيرون كنم         از حيات خلد توبه چون كنم‏

         عشق قهار است و من مقهور عشق  چون شكر شيرين شدم از شور عشق‏

         برگ كاهم پيش تو اى تند باد             من چه دانم كه كجا خواهم فتاد

         گر هلالم گر بلالم مى‏دوم                 مقتدى آفتابت مى‏شوم‏

         ماه را با زفتى و زارى چه كار             در پى خورشيد پويد سايه‏وار

         با قضا هر كاو قرارى مى‏دهد             ريش‏خند سبلت خود مى‏كند

         كاه برگى پيش باد آن گه قرار؟           رستخيزى و آنگهانى عزم كار

         گربه در انبانم اندر دست عشق         يك دمى بالا و يك دم پست عشق‏

         او همى‏گرداندم بر گرد سر                نه به زير آرام دارم نه ز بر

         عاشقان در سيل تند افتاده‏اند            بر قضاى عشق دل بنهاده‏اند

         همچو سنگ آسيا اندر مدار                روز و شب گردان و نالان بى‏قرار

         گردشش بر جوى جويان شاهد است   تا نگويد كس كه آن جو راكد است‏

         گر نمى‏بينى تو جو را در كمين            گردش دولاب گردونى ببين‏

         چون قرارى نيست گردون را از او          اى دل اختروار آرامى مجو

...

         چون كه كليات پيش او چو گوست        سخره و سجده كن چوگان اوست‏

         تو كه يك جزوى دلا زين صد هزار          چون نباشى پيش حكمش بى‏قرار

         چون ستورى باش در حكم امير            گه در آخور حبس گاهى در مسير

         چون كه بر ميخت ببندد بسته باش       چون كه بگشايد برو برجسته باش‏

         باز آمد آب جان در جوى ما                  باز آمد شاه ما در كوى ما

         مى‏خرامد بخت و دامن مى‏كشد          نوبت توبه شكستن مى‏زند

         توبه را بار دگر سيلاب برد                   فرصت آمد پاسبان را خواب برد

         هر خمارى مست گشت و باده خورد     رخت را امشب گرو خواهيم كرد

         ز آن شراب لعل جان جان فزا                لعل اندر لعل اندر لعل ما

         باز خرم گشت مجلس دل فروز            خيز دفع چشم بد اسپند سوز

         نعره مستان خوش مى‏آيدم                تا ابد جانا چنين مى‏بايدم‏

         نك هلالى با بلالى يار شد                 زخم خار او را گل و گلنار شد

         گر ز زخم خار تن غربال شد                جان و جسم گلشن اقبال شد

         تن به پيش زخم خار آن جهود             جان من مست و خراب آن ودود

         بوى جانى سوى جانم مى‏رسد           بوى يار مهربانم مى‏رسد

         از سوى معراج آمد مصطفى                بر بلالش حبذا لى حبذا

         چون كه صديق از بلال دم درست          اين شنيد از توبه‏ى او دست شست‏

 باز گردانيدن صديق واقعه‏ى بلال را و ظلم جهودان را بر وى و احد احد گفتن او و افزون شدن كينه‏ى جهودان و قصه كردن آن قضيه پيش مصطفى عليه الصلاة و السلام و مشورت در خريدن او از جهودان‏

          بعد از آن صديق پيش مصطفى                گفت حال آن بلال با وفا

         كان فلك پيماى ميمون بال چست             اين زمان در عشق و اندر دام تست‏

         باز سلطان است ز آن جغدان به رنج          در حدث مدفون شدست آن زفت گنج‏

         پيش مشرق چار ميخش مى‏كنند             تن برهنه شاخ خارش مى‏زنند

         از تنش صد جاى خون بر مى‏جهد             او احد مى‏گويد و سر مى‏نهد

         پندها دادم كه پنهان دار دين                   سر بپوشان از جهودان لعين‏

         عاشق است او را قيامت آمده ست          تا در توبه بر او بسته شده ست‏

         عاشقى و توبه يا امكان صبر                    اين محالى باشد اى جان بس سطبر

         توبه كرم و عشق همچون اژدها               توبه وصف خلق و آن وصف خدا

         عشق ز اوصاف خداى بى‏نياز                  عاشقى بر غير او باشد مجاز

         ز انكه آن حسن زر اندود آمده ست           ظاهرش نور اندرون دود آمده ست‏

         چون رود نور و شود پيدا دخان                  بفسرد عشق مجازى آن زمان‏

         مصطفى زين قصه چون خوش بر شكفت    رغبت افزون گشت او را هم به گفت‏

         مستمع چون يافت همچون مصطفى         هر سر مويش زبانى شد جدا

         مصطفى گفتش كه اكنون چاره چيست      گفت اين بنده مر او را مشترى است‏

         هر بها كه گويد او را مى‏خرم                      در زيان و حيف ظاهر ننگرم‏

     3- 1. گزیده ابیاتی از دفتر ششم مثنوی بیت 2669 به بعد

         پنج وقت آمد نماز و رهنمون                      عاشقان را فى صلاه دائمون‏

         نه به پنج آرام گيرد آن خمار                       كه در آن سرهاست نى پانصد هزار

         نيست " زر غباً " وظيفه‏ى عاشقان             سخت مستسقى است جان صادقان‏

         نيست " زر غباً " وظيفه‏ى ماهيان               ز انكه بى‏دريا ندارند انس جان‏

         آب اين دريا كه هايل بقعه‏اى است              با خمار ماهيان خود جرعه‏اى است‏

         يك دم هجران بر عاشق چو سال                وصل سالى متصل پيشش خيال‏

         عشق مستسقى است مستسقى طلب    در پى هم اين و آن چون روز و شب‏

         روز بر شب عاشق است و مضطر است       چون ببينى شب بر او عاشق‏تر است‏

         نيستشان از جستجو يك لحظه‏ايست           از پى همشان يكى دم ايست نيست‏

         اين گرفته پاى آن آن گوش اين                    اين بر آن مدهوش و آن بى‏هوش اين‏

         در دل معشوق جمله عاشق است              در دل عذرا هميشه وامق است‏

         در دل عاشق بجز معشوق نيست               در ميانشان فارق و فاروق نيست‏

         بر يكى اشتر بود اين دو درا                        پس چه" زر غباً " بگنجد اين دو را؟

         هيچ كس با خويش " زر غباً " نمود              هيچ كس با خود به نوبت يار بود

         آن يكيى نه كه عقلت فهم كرد                    فهم اين موقوف شد بر مرگ مرد

         ور به عقل ادراك اين ممكن بدى                  قهر نفس از بهر چه واجب شدى‏

         با چنان رحمت كه دارد شاه هش                بی ‏ضرورت چون بگويد: "نفس، كش‏"؟

              ----------------

          2. شرح دو غزل از دیوان کبیر:
 

            1-2. شرح غزل شماره 1827

                   (براي ديدن تصوير و خوانش اين غزل، اينجــا کليک کنيد)

دوش چه خورده ای دلا راست بگو نهان مکن            چون خمشان بی گنه روی بر آسمان مکن
باده خاص خورده ای نقل خلاص خورده ای               بوی شراب می زند خربزه در دهان مکن
روز الست جان تو خورد میی ز خوان تو                   خواجه لامکان تویی بندگی مکان مکن
دوش شراب ریختی وز بر ما گریختی                       بار دگر گرفتمت بار دگر چنان مکن
من همگی تراستم مست می وفاستم                   با تو چو تیر راستم تیر مرا کمان مکن
ای دل پاره پاره ام دیدن او است چاره ام                   او است پناه و پشت من تکیه بر این جهان مکن
ای همه خلق نای تو پر شده از نوای تو                    گر نه سماع باره ای دست به نای جان مکن
نفخ نفخت کرده ای در همه دردمیده ای                   چون دم توست جان نی بی نی ما فغان مکن
کار دلم به جان رسد کارد به استخوان رسد               ناله کنم بگویدم دم مزن و بیان مکن
ناله مکن که تا که من ناله کنم برای تو                     گرگ تویی شبان منم خویش چو من شبان مکن
هر بن بامداد تو جانب ما کشی سبو                       کای تو بدیده روی من روی به این و آن مکن
شیر چشید موسی از مادر خویش ناشتا                  گفت که مادرت منم میل به دایگان مکن
باده بنوش مات شو جمله تن حیات شو                   باده چون عقیق بین یاد عقیق کان مکن
باده عام از برون باده عارف از درون                           بوی دهان بیان کند تو به زبان بیان مکن

                                از تبریز شمس دین می رسدم چو ماه نو

                               چشم سوی چراغ کن سوی چراغدان مکن
 

           2-2. شرح غزل شماره 1750:

                   (براي ديدن تصوير و خوانش اين غزل، اينجــا کليک کنيد)

تلخی نکند شیرین ذقنم              خالی نکند از می دهنم
عریان کندم هر صبحدمی             گوید که بیا من جامه کنم
در خانه جهد مهلت ندهد             او بس نکند پس من چه کنم
از ساغر او گیج است سرم           از دیدن او جان است تنم
تنگ است بر او هر هفت فلک       چون می رود او در پیرهنم
از شیره او من شیردلم                در عربده اش شیرین سخنم
می گفت که تو در چنگ منی        من ساختمت چونت نزنم
من چنگ توام بر هر رگ من          تو زخمه زنی من تن تننم

                       حاصل تو ز من دل برنکنی

                  دل نیست مرا من خود چه کنم
 

نظرات دوستان:

» برای نوشتن نظرتان درباره داستان یا هر موضوع مرتبط با این جلسه، به قسمت "پیامها و نظرات" در همین صفحه(پایین‌) مراجعه کنید.