+ پس از خواندن داستان، در صورت تمایل، نظر و تفسیر خود را از طریق بخش "پیام‌ها و نظرات" در پایین صفحه، ارسال نمائید.
 

1. شرح و بررسی حکايت "اندرز کردن صوفي خادم را در تيمار داشت بهيمه و لاحول خادم"

دفتر دوم بيت 156

اندرز کردن صوفي خادم را در تيمار داشت بهيمه و لاحول خادم

صوفيي مي‌گشت در دور افق                      تا شبي در خانقاهي شد قنق

يک بهيمه داشت در آخر ببست                   او به صدر صفه با ياران نشست

پس مراقب گشت با ياران خويش                 دفتري باشد حضور يار بيش

دفتر صوفي سواد حرف نيست                    جز دل اسپيد همچون برف نيست

زاد دانشمند آثار قلم                                 زاد صوفي چيست آثار قدم

همچو صيادي سوي اشکار شد                   گام آهو ديد و بر آثار شد

چندگاهش گام آهو در خورست                   بعد از آن خود ناف آهو رهبرست

چونک شکر گام کرد و ره بريد                      لاجرم زان گام در کامي رسيد

رفتن يک منزلي بر بوي ناف                        بهتر از صد منزل گام و طواف

....

اين زمان بشنو چه مانع شد مگر                 مستمع را رفت دل جاي دگر

خاطرش شد سوي صوفي قنق                   اندر آن سودا فرو شد تا عنق

لازم آمد باز رفتن زين مقال                         سوي آن افسانه بهر وصف حال

صوفي آن صورت مپندار اي عزيز                   همچو طفلان تا کي از جوز و مويز؟

جسم ما جوز و مويزست اي پسر                گر تو مردي زين دو چيز اندر گذر

ور تو اندر نگذري اکرام حق                         بگذراند مر ترا از نه طبق

بشنو اکنون صورت افسانه را                      ليک هين از که جدا کن دانه را

........

التزام کردن خادم تعهد بهيمه را و تخلف نمودن

حلقه‌ي آن صوفيان مستفيد                       چونک در وجد و طرب آخر رسيد

خوان بياوردند بهر ميهمان                          از بهيمه ياد آورد آن زمان

گفت خادم را که در آخر برو                         راست کن بهر بهيمه کاه و جو

گفت لا حول اين چه افزون گفتنست             از قديم اين کارها کار منست

گفت تر کن آن جوش را از نخست                کان خر پيرست و دندانهاش سست

گفت لا حول اين چه مي‌گويي مها               از من آموزند اين ترتيبها

گفت پالانش فرو نه پيش پيش                    داروي منبل بنه بر پشت ريش

گفت لا حول آخر اي حکمت‌گزار                    جنس تو مهمانم آمد صد هزار

جمله راضي رفته‌اند از پيش ما                    هست مهمان جان ما و خويش ما

گفت آبش ده وليکن شير گرم                      گفت لا حول از توم بگرفت شرم

گفت اندر جو تو کمتر کاه‌کن                        گفت لا حول اين سخن کوتاه کن

گفت جايش را بروب از سنگ و پشک           ور بود تر ريز بر وي خاک خشک

گفت لا حول اي پدر لا حول کن                    با رسول اهل کمتر گو سخن

گفت بستان شانه پشت خر بخار                گفت لا حول اي پدر شرمي بدار

خادم اين گفت و ميان را بست چست          گفت رفتم کاه و جو آرم نخست

رفت و از آخر نکرد او هيچ ياد                       خواب خرگوشي بدان صوفي بداد

رفت خادم جانب اوباش چند                       کرد بر اندرز صوفي ريش‌خند

صوفي از ره مانده بود و شد دراز                  خوابها مي‌ديد با چشم فراز

کان خرش در چنگ گرگي مانده بود              پاره‌ها از پشت و رانش مي‌ربود

گفت لا حول اين چه ماليخولياست               اي عجب آن خادم مشفق کجاست

باز مي‌ديد آن خرش در راه‌رو                       گه به چاهي مي‌فتاد و گه بگو

گونه‌گون مي‌ديد ناخوش واقعه                     فاتحه مي‌خواند او والقارعه

گفت چاره چيست ياران جسته‌اند               رفته‌اند و جمله درها بسته‌اند

باز مي‌گفت اي عجب آن خادمک                 نه که با ما گشت هم‌نان و نمک

من نکردم با وي الا لطف و لين                    او چرا با من کند برعکس کين

هر عداوت را سبب بايد سند                       ورنه جنسيت وفا تلقين کند

باز مي‌گفت آدم با لطف و جود                     کي بر آن ابليس جوري کرده بود

آدمي مر مار و کزدم را چه کرد                     کو همي‌خواهد مرورا مرگ و درد

گرگ را خود خاصيت بدريدنست                   اين حسد در خلق آخر روشنست

باز مي‌گفت اين گمان بد خطاست               بر برادر اين چنين ظنم چراست

صوفي اندر وسوسه وان خر چنان                که چنين بادا جزاي دشمنان

آن خر مسکين ميان خاک و سنگ               کژ شده پالان دريده پالهنگ

کشته از ره جمله‌ي شب بي علف               گاه در جان کندن و گه در تلف

خر همه شب ذکر مي‌کرد اي اله                  جو رها کردم کم از يک مشت کاه

با زبان حال مي‌گفت اي شيوخ                    رحمتي که سوختم زين خام شوخ

آنچ آن خر ديد از رنج و عذاب                       مرغ خاکي بيند اندر سيل آب

بس به پهلو گشت آن شب تا سحر              آن خر بيچاره از جوع البقر

روز شد خادم بيامد بامداد                          زود پالان جست بر پشتش نهاد

خر فروشانه دو سه زخمش بزد                    کرد با خر آنچ زان سگ مي‌سزد

خر جهنده گشت از تيزي نيش                    کو زبان تا خر بگويد حال خويش

گمان بردن کاروانيان که بهيمه‌ي صوفي رنجورست

چونک صوفي بر نشست و شد روان             رو در افتادن گرفت او هر زمان

هر زمانش خلق بر مي‌داشتند                    جمله رنجورش همي‌پنداشتند

آن يکي گوشش همي‌پيچيد سخت             وان دگر در زير کامش جست لخت

وان دگر در نعل او مي‌جست سنگ               وان دگر در چشم او مي‌ديد زنگ

باز مي‌گفتند اي شيخ اين ز چيست             دي نمي‌گفتي که شکر اين خر قويست

گفت آن خر کو بشب لا حول خورد                جز بدين شيوه نداند راه کرد

چونک قوت خر بشب لا حول بود                  شب مسبح بود و روز اندر سجود

آدمي خوارند اغلب مردمان                         از سلام عليکشان کم جو امان

خانه‌ي ديوست دلهاي همه                        کم پذير از ديومردم دمدمه

از دم ديو آنک او لا حول خورد                      همچو آن خر در سر آيد در نبرد

هر که در دنيا خورد تلبيس ديو                    وز عدو دوست‌رو تعظيم و ريو

در ره اسلام و بر پول صراط                         در سر آيد همچو آن خر از خباط

عشوه‌هاي يار بد منيوش هين                    دام بين ايمن مرو تو بر زمين

صد هزار ابليس لا حول آر بين                     آدما ابليس را در مار بين

دم دهد گويد ترا اي جان و دوست                تا چو قصابي کشد از دوست پوست

دم دهد تا پوستت بيرون کشد                    واي او کز دشمنان افيون چشد

سر نهد بر پاي تو قصاب‌وار                          دم دهد تا خونت ريزد زار زار

همچو شيري صيد خود را خويش کن            ترک عشوه‌ي اجنبي و خويش کن

همچو خادم دان مراعات خسان                  بي‌کسي بهتر ز عشوه‌ي ناکسان

در زمين مردمان خانه مکن                         کار خود کن کار بيگانه مکن

کيست بيگانه؟ تن خاکي تو                        کز براي اوست غمناکي تو

تا تو تن را چرب و شيرين مي‌دهي              جوهر خود را نبيني فربهي

گر ميان مشک تن را جا شود                      روز مردن گند او پيدا شود

مشک را بر تن مزن بر دل بمال                    مشک چه بود؟ نام پاک ذوالجلال

  ----------------

2. شرح دو غزل از دیوان شمس بمطلع‌های زیر:

                       الف. "چه دانستم که این سودا مرا زین سان کند مجنون..." شماره 1855

            ب.  " یاران سحر خیزان تا صبح کی دریابد..." شماره 598

الف. غزل شماره 1855 دیوان کبیر (برای خواندن و شنیدن این غزل اینجــا کلیک کنید.)

چه دانستم که این سودا مرا زین سان کند مجنون

                                                            دلم را دوزخی سازد دو چشمم را کند جیحون      (1. طلب)

چه دانستم که سیلابی مرا ناگاه برباید        

                                                            چو کشتی ام دراندازد میان قلزم پرخون              (2. عشق)

زند موجی بر آن کشتی که تخته تخته بشکافد

                                                            که هر تخته فروریزد ز گردش های گوناگون            (3. معرفت)

نهنگی هم برآرد سر خورد آن آب دریا را

                                                            چنان دریای بی پایان شود بی آب چون هامون     (4. استغناء)

شکافد نیز آن هامون نهنگ بحرفرسا را        

                                                            کشد در قعر ناگاهان به دست قهر چون قارون        (5. توحید)

چو این تبدیل ها آمد نه هامون ماند و نه دریا

چه دانم من دگر چون شد که چون غرق است در بی چون   (6. حیرت)

چه دانم های بسیار است لیکن من نمی دانم

                        که خوردم از دهان بندی در آن دریا کفی افیون       (7. فنا)

                                                ---------------

ب. غزل شماره 598 دیوان شمس

یاران سحر خیزان تا صبح کی دریابد             تا ذره صفت ما را کی زیر و زبر یابد

آن بخت که را باشد کآید به لب جویی           تا آب خورد از جو خود عکس قمر یابد

یعقوب صفت کی بود کز پیرهن یوسف          او بوی پسر جوید خود نور بصر یابد

یا تشنه چو اعرابی در چه فکند دلوی           در دلو نگارینی چون تنگ شکر یابد

یا موسی آتش جو کآرد به درختی رو            آید که برد آتش صد صبح و سحر یابد

در خانه جهد عیسی تا وارهد از دشمن        از خانه سوی گردون ناگاه گذر یابد

یا همچو سلیمانی بشکافد ماهی را            اندر شکم ماهی آن خاتم زر یابد

شمشیر به کف عمر در قصد رسول آید          در دام خدا افتد وز بخت نظر یابد

یا چون پسر ادهم راند به سوی آهو             تا صید کند آهو خود صید دگر یابد

یا چون صدف تشنه بگشاده دهان آید           تا قطره به خود گیرد در خویش گهر یابد

یا مرد علف کش کو گردد سوی ویران ها        ناگاه به ویرانی از گنج خبر یابد

ره رو بهل افسانه تا محرم و بیگانه               از نور الم نشرح بی شرح تو دریابد

هر کو سوی شمس الدین از صدق نهد گامی

                               گر پاش فروماند از عشق دو پر یابد

نظرات دوستان:

» برای نوشتن نظرتان درباره داستان یا هر موضوع مرتبط با این جلسه، به قسمت "پیامها و نظرات" در همین صفحه(پایین‌) مراجعه کنید.