+ پس از خواندن داستان، در صورت تمایل، نظر و تفسیر خود را از طریق بخش "پیام‌ها و نظرات" در پایین صفحه، ارسال نمائید.
 

1. شرح و بررسی "قصه‏‌ى خورندگان پیل بچه‌گان"، دفتر سوم مثنوی معنوی، بیت 69

آن شنيدي تو که در هندوستان                   ديد دانايي گروهي دوستان

گرسنه مانده شده بي‌برگ و عور                 مي‌رسيدند از سفر از راه دور

مهر داناييش جوشيد و بگفت                      خوش سلاميشان و چون گلبن شکفت

گفت دانم کز تجوع وز خلا                           جمع آمد رنجتان زين کربلا

ليک الله الله اي قوم جليل                          تا نباشد خوردتان فرزند پيل

پيل هست اين سو که اکنون مي‌رويد           پيل‌زاده مشکنيد و بشنويد

پيل‌بچگانند اندر راهتان                              صيد ايشان هست بس دلخواهتان

بس ضعيف‌اند و لطيف و بس سمين             ليک مادر هست طالب در کمين

از پي فرزند صد فرسنگ راه                        او بگردد در حنين و آه آه

آتش و دود آيد از خرطوم او                          الحذر زان کودک مرحوم او

اوليا اطفال حق‌اند اي پسر                         غايبي و حاضري بس با خبر

غايبي منديش از نقصانشان                       کو کشد کين از براي جانشان

گفت اطفال من‌اند اين اوليا                         در غريبي فرد از کار و کيا

از براي امتحان خوار و يتيم                         ليک اندر سر منم يار و نديم

پشت‌دار جمله عصمتهاي من                     گوييا هستند خود اجزاي من

هان و هان اين دلق‌پوشان من‌اند                صد هزار اندر هزار و يک تن‌اند

...

اين سخن پايان ندارد باز ران                       سوي اهل پيل و بر آغاز ران

بازگشتن به حکايت پيل

گفت ناصح بشنويد اين پند من                    تا دل و جانتان نگردد ممتحن

با گياه و برگها قانع شويد                           در شکار پيل‌بچگان کم رويد

من برون کردم ز گردن وام نصح                    جز سعادت کي بود انجام نصح

من به تبليغ رسالت آمدم                           تا رهانم مر شما را از ندم

هين مبادا که طمع رهتان زند                     طمع برگ از بيخهاتان بر کند

اين بگفت و خيربادي کرد و رفت                   گشت قحط و جوعشان در راه زفت

ناگهان ديدند سوي جاده‌اي                        پور پيلي فربهي نو زاده‌اي

اندر افتادند چون گرگان مست                     پاک خوردندش فرو شستند دست

آن يکي همره نخورد و پند داد                      که حديث آن فقيرش بود ياد

از کبابش مانع آمد آن سخن                       بخت نو بخشد ترا عقل کهن

پس بيفتادند و خفتند آن همه                     وان گرسنه چون شبان اندر رمه

ديد پيلي سهمناکي مي‌رسيد                    اولا آمد سوي حارس دويد

بوي مي‌کرد آن دهانش را سه بار                هيچ بويي زو نيامد ناگوار

چند باري گرد او گشت و برفت                     مر ورا نازرد آن شه‌پيل زفت

مر لب هر خفته‌اي را بوي کرد                      بوي مي‌آمد ورا زان خفته مرد

از کباب پيل‌زاده خورده بود                          بر درانيد و بکشتش پيل زود

در زمان او يک بيک را زان گروه                     مي‌درانيد و نبودش زان شکوه

بر هوا انداخت هر يک را گزاف                      تا همي‌زد بر زمين مي‌شد شکاف

پيل‌بچه مي‌خوري اي پاره‌خوار                     هم بر آرد خصم پيل از تو دمار

بوي رسوا کرد مکر انديش را                       پيل داند بوي طفل خويش را

تو همي‌خسپي و بوي آن حرام                   مي‌زند بر آسمان سبزفام

بوي کبر و بوي حرص و بوي آز                      در سخن گفتن بيايد چون پياز

گر خوري سوگند من کي خورده‌ام                از پياز و سير تقوي کرده‌ام

آن دم سوگند غمازي کند                           بر دماغ همنشينان بر زند

پس دعاها رد شود از بوي آن                      آن دل کژ مي‌نمايد در زبان

اخسئوا آيد جواب آن دعا                            چوب رد باشد جزاي هر دغا

گر حديثت کژ بود معنيت راست                   آن کژي لفظ مقبول خداست

 گزیده‌هایی از مثنوی و دیوان شمس، مرتبت با موضوع خواستن و نخواستن(مراد داشتن و بی‌مرادی):

از مثنوی:

از عنوانی در مثنوی:

بيان آنک عمارت در ويرانيست و جمعيت در پراکندگيست و درستي در شکست‌گيست و مراد در بي‌مراديست و وجود در عدم است و علي هذا بقية الاضداد والازواج

از دفتر اول داستان طوطي و بازرگان

من چه غم دارم که ويراني بود؟                   زير ويران گنج سلطاني بود

غرق حق خواهد که باشد غرق‌تر                 همچو موج بحر جان زير و زبر

زير دريا خوشتر آيد يا زبر                            تير او دلکش‌تر آيد يا سپر

گر مرادت را مذاق شکرست                        بي‌مرادي نه مراد دلبرست؟

ما بها و خونبها را يافتيم                             جانب جان باختن بشتافتيم

اي حيات عاشقان در مردگي                      دل نيابي جز که در دل‌بردگي

از دفتر سوم، بیت 4466

عاشقان از بي‌مراديهاي خويش                   باخبر گشتند از مولاي خويش

بي‌مرادي شد قلاوز بهشت                         حفت الجنه شنو اي خوش سرشت

که مراداتت همه اشکسته‌پاست                 پس کسي باشد که کام او رواست؟

پس شدند اشکسته‌اش آن صادقان              ليک کو خود آن شکست عاشقان

عاقلان اشکسته‌اش از اضطرار                     عاشقان اشکسته با صد اختيار

عاقلانش بندگان بندي‌اند                           عاشقانش شکري و قندي‌اند

ائتيا کرها مهار عاقلان                                ائتيا طوعا بهار بي‌دلان

از دیوان شمس:

آن نفسي که باخودي يار چو خار آيدت                      وان نفسي که بيخودي يار چه کار آيدت

آن نفسي که باخودي خود تو شکار پشه‌اي               وان نفسي که بيخودي پيل شکار آيدت

آن نفسي که باخودي بسته ابر غصه‌اي                    وان نفسي که بيخودي مه به کنار آيدت

آن نفسي که باخودي يار کناره مي‌کند                     وان نفسي که بيخودي باده يار آيدت

آن نفسي که باخودي همچو خزان فسرده‌اي             وان نفسي که بيخودي دي چو بهار آيدت

جمله بي‌قراريت از طلب قرار تست                           طالب بي‌قرار شو تا که قرار آيدت

جمله ناگوارشت از طلب گوارش است                      ترک گوارش ار کني زهر گوار آيدت

جمله بي‌مراديت از طلب مراد تست                         ور نه همه مرادها همچو نثار آيدت

عاشق جور يار شو عاشق مهر يار ني                     تا که نگار نازگر عاشق زار آيدت

خسرو شرق شمس دين از تبريز چون رسد               از مه و از ستاره‌ها والله عار آيد

گر چه به زير دلقي شاهي و کيقبادي                       ور چه ز چشم دوري در جان و سينه يادي

گر چه به نقش پستي بر آسمان شدستي               قنديل آسماني نه چرخ را عمادي

بستي تو هست ما را بر نيستي مطلق                   بستي مراد ما را بر شرط بي‌مرادي

تا هيچ سست پايي در کوي تو نيايد                        پيش تو شير آيد شيري و شيرزادي

سر را نهد به بيرون بي‌سر بر تو آيد                          تا بشنود ز گردون بي‌گوش يا عبادي

يک ماهه راه را تو بگذر برو به روزي                           زيرا که چون سليمان بر بارگير بادي

دينار و زر چه باشد انبار جان بياور                            جان ده درم رها کن گر عاشق جوادي

حاجت نيايد اي جان در راه تو قلاوز                           چون نور و ماهتاب است اين مهتدي و هادي

مه نور و تاب خود را از جا به جا کشاند                      چون اشتر عرب را از جا به جاي حادي

از صد هزار توبه بشناخت جان مجنون                       چون بوي گور ليلي برداشت در منادي

چون مه پي فزايش غمگين مشو ز کاهش                زيرا ز بعد کاهش چون مه در ازديادي

هر لحظه دسته دسته ريحان به پيشت آيد                رسته ز دست رنجت وز خوب اعتقادي

تشنيع بر سليمان آري که گم شدم من                    گم شو چو هدهد ار تو دربند افتقادي

يا صاحبي هذا ديباجه الرشاد                                  الصبح قد تجلي حولوا عن الرقاد

الشمس قد تلالا من غير احتجاب                            و النصر قد توالي من غير اجتهاد

الروح في المطار و الکأس في الدوار                          و الهم في الفرار و السکر في امتداد

از اصل چو حورزاد باشيم                شايد که هميشه شاد باشيم

چون عشق بنا نهاد ما را               داني که نکونهاد باشيم

در عشق توام گشاد ديده              چون عشق تو باگشاد باشيم

ما را چو مراد بي‌مرادي است          پس ما همه بر مراد باشيم

چون بنده بندگان عشقيم              کيخسرو و کيقباد باشيم

چون يوسف آن عزيز مصريم            هر چند که در مزاد باشيم

بر چهره يوسفي حجابي است        اندر پس پرده راد باشيم

خود باد حجاب را ربايد                   ما منتظران باد باشيم

ما دل به صلاح دين سپرديم            تا در دل او به ياد باشيم

همه را بيازمودم ز تو خوشترم نيامد                         چو فروشدم به دريا چو تو گوهرم نيامد

سر خنب‌ها گشادم ز هزار خم چشيدم                    چو شراب سرکش تو به لب و سرم نيامد

چه عجب که در دل من گل و ياسمن بخندد                که سمن بري لطيفي چو تو در برم نيامد

ز پيت مراد خود را دو سه روز ترک کردم                     چه مراد ماند زان پس که ميسرم نيامد

دو سه روز شاهيت را چو شدم غلام و چاکر               به جهان نماند شاهي که چو چاکرم نيامد

خردم گفت برپر ز مسافران گردون                             چه شکسته پا نشستي که مسافرم نيامد

چو پريد سوي بامت ز تنم کبوتر دل                          به فغان شدم چو بلبل که کبوترم نيامد

چو پي کبوتر دل به هوا شدم چو بازان                      چه هماي ماند و عنقا که برابرم نيامد

برو اي تن پريشان تو وان دل پشيمان                       که ز هر دو تا نرستم دل ديگرم نيامد

×

منم آن بنده مخلص که از آن روز که زادم                    دل و جان را ز تو ديدم دل و جان را به تو دادم

چو شراب تو بنوشم چو شراب تو بجوشم                 چو قباي تو بپوشم ملکم شاه قبادم

ز ميانم چو گزيدي کمر مهر تو بستم                         چو بديدم کرم تو به کرم دست گشادم

چه کنم نام و نشان را چو ز تو گم نشود کس             چه کنم سيم و درم را چو در اين گنج فتادم

چو تويي شادي و عيدم چه نکوبخت و سعيدم           دل خود بر تو نهادم به خدا نيک نهادم

لک يا عشق وجودي و رکوعي و سجودي                  لک بخلي لک جودي و لک الدهر منظم

نه بدرم نه بدوزم نه بسازم نه بسوزم                       نه اسير شب و روزم نه گرفتار کسادم

چه کساد آيد آن را که خريدار تو باشي                      چو فزودي تو بهايم که کند طمع مزادم

روش زاهد و عابد همگي ترک مراد است                   بنما ترک چه گويم چو تويي جمله مرادم؟

چو مرا ديو ربودي طربم ياد تو بودي                          تو چنانم بربودي که بشد ياد ز يادم

به صفت کشتي نوحم که به باد تو روانم                   چو مرا باد تو دادي مده اي دوست به بادم

                                                  ---------------

2. شرح غزل  2219 دیوان شمس:

   برای خواندن این غزل به خط نستعلیق و شنیدن آن، اینجــا کلیک کنید.

من غلام قمرم غیر قمر هیچ مگو                            پیش من جز سخن شمع و شکر هیچ مگو
سخن رنج مگو جز سخن گنج مگو                          ور از این بی خبری رنج مبر هیچ مگو
دوش دیوانه شدم عشق مرا دید و بگفت                  آمدم نعره مزن جامه مدر هیچ مگو
گفتم ای عشق من از چیز دگر می ترسم                گفت آن چیز دگر نیست دگر هیچ مگو
من به گوش تو سخن های نهان خواهم گفت           سر بجنبان که بلی جز که به سر هیچ مگو
قمری جان صفتی در ره دل پیدا شد                       در ره دل چه لطیف است سفر هیچ مگو
گفتم ای دل چه مه ست این؟ دل اشارت می کرد      که نه اندازه توست این بگذر هیچ مگو
گفتم این روی فرشته‌ست عجب یا بشر است؟         گفت این غیر فرشته ست و بشر هیچ مگو
گفتم این چیست؟ بگو زیر و زبر خواهم شد              گفت می باش چنین زیر و زبر هیچ مگو
ای نشسته تو در این خانه پرنقش و خیال                خیز از این خانه برو رخت ببر هیچ مگو
                             گفتم ای دل پدری کن، نه که این وصف خداست؟   

                                 گفت این هست ولی جان پدر هیچ مگو
 

نظرات دوستان:

» برای نوشتن نظرتان درباره داستان یا هر موضوع مرتبط با این جلسه، به قسمت "پیامها و نظرات" در همین صفحه(پایین‌) مراجعه کنید.