دفتر پنجم، بیت 2538

حكايت آن شخص كه از ترس، خويشتن را در خانه اى انداخت. رخها زرد چون زعفران، لبها كبود چون نيل، دست لرزان چون برگ درخت. خداوند خانه پرسيد كه خير است، چه واقعه است؟ گفت: بيرون خر می‌‏گيرند به سخره، گفت: مبارك خر مى ‏گيرند، تو خر نيستى، چه می‌‏ترسى؟ گفت: سخت به جد مى ‏گيرند. تمييز برخاسته است امروز، ترسم كه مرا خر گيرند

         آن يكى در خانه‏ اى در مى ‏گريخت            زردرو و لب‌كبود و رنگ‌ريخت‏

         صاحب خانه بگفتش: خير هست            كه همى ‏لرزد ترا چون پير دست‏

         واقعه چون است؟ چون بگريختى؟           رنگ رخساره چنين چون ريختى؟‏

         گفت بهر سخره ‏ى شاه حرون                خر همى ‏گيرند امروز از برون‏

         گفت: مى ‏گيرند، کو خر؟ جان عم!           چون نه ‏اى خر، رو، ترا زين چيست غم‏!؟

         گفت: بس جدند و گرم اندر گرفت            گر خرم گيرند هم نبود شگفت!‏

         بهر خرگيرى بر آوردند دست                   جد جد، تمييز هم برخاسته ‏ست‏

         چون كه بى ‏تمييزيان‏مان سرورند             صاحب خر را به جاى خر برند

         نيست شاه شهر ما بی‏هوده‌گير            هست تمييزش، سميع است و بصير

         آدمى باش و ز خرگيران مترس               خر نه‏ اى اى عيسى دوران مترس‏

         چرخ چارم هم ز نور تو پر است              حاش لله كه مقامت آخور است‏

         تو ز چرخ و اختران هم برترى                 گرچه بهر مصلحت در آخورى‏

         چه در افتاديم در دنبال خر ؟                  از گلستان گوى و از گلهاى تر

         از انار و از ترنج و شاخ سيب                 وز شراب و شاهدان بى ‏حساب‏

         يا از آن دريا كه موجش گوهر است         گوهرش گوينده و بيناور است‏

         يا از آن مرغان كه گل چين مى ‏كنند         بيضه‏ ها زرين و سيمين مى‏ كنند

         نردبانهايى است پنهان در جهان              پايه پايه تا عنان آسمان‏

         هر گره را نردبانى ديگر است                 هر روش را آسمانى ديگر است‏

         هر يكى از حال ديگر بى ‏خبر                  ملك با پهنا و بى ‏پايان و سر

‏

 --------

بخش شرح غزل:

1. شرح و تفسیر غزل شماره 1621 از دیوان شمس:

چو غلام آفتابم هم از آفتاب گویم                     نه شبم نه شب پرستم که حدیث خواب گویم
چو رسول آفتابم به طریق ترجمانی                   پنهان از او بپرسم به شما جواب گویم
به قدم چو آفتابم به خرابه ها بتابم                   بگریزم از عمارت سخن خراب گویم
به سر درخت مانم که ز اصل دور گشتم             به میانه قشورم همه از لباب گویم
من اگر چه سیب شیبم ز درخت بس بلندم         من اگر خراب و مستم سخن صواب گویم
چو دلم ز خاک کویش بکشیده است بویش         خجلم ز خاک کویش که حدیث آب گویم
بگشا نقاب از رخ که رخ تو است فرخ                 تو روا مبین که با تو ز پس نقاب گویم
چو دلت چو سنگ باشد پر از آتشم چو آهن        تو چو لطف شیشه گیری قدح و شراب گویم
ز جبین زعفرانی کر و فر لاله گویم                    به دو چشم ناودانی صفت سحاب گویم
چو ز آفتاب زادم به خدا که کیقبادم                   نه به شب طلوع سازم نه ز ماهتاب گویم
اگرم حسود پرسد دل من ز شکر ترس              به شکایت اندرآیم غم اضطراب گویم
بر رافضی چگونه ز بنی قحانه لافم                   بر خارجی چگونه غم بوتراب گویم
چو رباب از او بنالد چو کمانچه رو درافتم              چو خطیب خطبه خواند من از آن خطاب گویم
به زبان خموش کردم که دل کباب دارم               دل تو بسوزد ار من ز دل کباب گویم
 

2. شرح و تفسیر غزل شماره 1608 از دیوان شمس:

چه کسم من چه کسم من که بسی وسوسه مندم              گه از آن سوی کشندم گه از این سوی کشندم
ز کشاکش چو کمانم به کف گوش کشانم                            قدر از بام درافتد چو در خانه ببندم
مگر استاره چرخم که ز برجی سوی برجی                           به نحوسیش بگریم به سعودیش بخندم
به سما و به بروجش به هبوط و به عروجش                          نفسی همتک بادم نفسی من هلپندم
نفسی آتش سوزان نفسی سیل گریزان                             ز چه اصلم ز چه فصلم به چه بازار خرندم
نفسی فوق طباقم نفسی شام و عراقم                             نفسی غرق فراقم نفسی راز تو رندم
نفسی همره ماهم نفسی مست الهم                              نفسی یوسف چاهم نفسی جمله گزندم