ادامه ی قصه‌ي فقير روزي‌طلب بي‌واسطه‌ي کسب از دفتر ششم:

قصه‌ي فقير روزي‌طلب بي‌واسطه‌ي کسب

...

ور کنی خدمت نخوانی یک کتاب              علمهای نادره یابی ز جیب

تمامي قصه‌ي آن فقير و نشان جاي آن گنج

اندر آن رقعه نبشته بود اين                         که برون شهر گنجي دان دفين

آن فلان قبه که در وي مشهدست                پشت او در شهر و در در فدفدست

پشت با وي کن تو رو در قبله آر                   وانگهان از قوس تيري بر گذار

چون فکندي تير از قوس اي سعاد                بر کن آن موضع که تيرت اوفتاد

پس کمان سخت آورد آن فتي                     تير پرانيد در صحن فضا

زو تبر آورد و بيل او شاد شاد                       کند آن موضع که تيرش اوفتاد

کند شد هم او و هم بيل و تبر                     خود نديد از گنج پنهاني اثر

هم‌چنين هر روز تير انداختي                       ليک جاي گنج را نشناختي

چونک اين را پيشه کرد او بر دوام                 فجفجي در شهر افتاد و عوام

فاش شدن خبر اين گنج و رسيدن به گوش پادشاه

پس خبر کردند سلطان را ازين                     آن گروهي که بدند اندر کمين

عرضه کردند آن سخن را زيردست                که فلاني گنج‌نامه يافتست

چون شنيد اين شخص کين با شه رسيد      جز که تسليم و رضا چاره نديد

پيش از آنک اشکنجه بيند زان قباد               رقعه را آن شخص پيش او نهاد

گفت تا اين رقعه را يابيده‌ام                         گنج نه و رنج بي‌حد ديده‌ام

خود نشد يک حبه از گنج آشکار                  ليک پيچيدم بسي من هم‌چو مار

مدت ماهي چنينم تلخ‌کام                          که زيان و سود اين بر من حرام

بوک بختت بر کند زين کان غطا                    اي شه پيروزجنگ و دزگشا

مدت شش ماه و افزون پادشاه                    تير مي‌انداخت و برمي‌کند چاه

هرکجا سخته کماني بود چست                  تير داد انداخت و هر سو گنج جست

غير تشويش و غم و طامات ني                   هم‌چو عنقا نام فاش و ذات ني

نوميد شدن آن پادشاه از يافتن آن گنج و ملول شدن او از طلب آن

چونک تعويق آمد اندر عرض و طول               شاه شد زان گنج دل سير و ملول

دشتها را گز گز آن شه چاه کند                    رقعه را از خشم پيش او فکند

گفت گير اين رقعه کش آثار نيست               تو بدين اوليتري کت کار نيست

نيست اين کار کسي کش هست کار           که بسوزد گل بگردد گرد خار

نادر افتد اهل اين ماخوليا                           منتظر که رويد از آهن گيا

سخت جاني بايد اين فن را چو تو                تو که داري جان سخت اين را بجو

گر نيابي نبودت هرگز ملال                          ور بيابي آن به تو کردم حلال

عقل راه نااميدي کي رود                            عشق باشد کان طرف بر سر دود

لاابالي عشق باشد ني خرد                      عقل آن جويد کز آن سودي برد

ترک‌تاز و تن‌گداز و بي‌حيا                            در بلا چون سنگ زير آسيا

سخت‌رويي که ندارد هيچ پشت                  بهره‌جويي را درون خويش کشت

پاک مي‌بازد نباشد مزدجو                          آنچنان که پاک مي‌گيرد ز هو

مي‌دهد حق هستيش بي‌علتي                 مي‌سپارد باز بي‌علت فتي

که فتوت دادن بي علتست                         پاک‌بازي خارج هر ملتست

زانک ملت فضل جويد يا خلاص                    پاک بازانند قربانان خاص

ني خدا را امتحاني مي‌کنند                       ني در سود و زياني مي‌زنند

باز دادن شاه گنج‌نامه را به آن فقير کي بگير ما از سر اين برخاستيم

چونک رقعه‌ي گنج پر آشوب را                     شه مسلم داشت آن مکروب را

گشت آمن او ز خصمان و ز نيش                  رفت و مي‌پيچيد در سوداي خويش

يار کرد او عشق دردانديش را                      کلب ليسد خويش ريش خويش را

عشق را در پيچش خود يار نيست               محرمش در ده يکي ديار نيست

نيست از عاشق کسي ديوانه‌تر                  عقل از سوداي او کورست و کر

زآنک اين ديوانگي عام نيست                     طب را ارشاد اين احکام نيست

گر طبيبي را رسد زين گون جنون                 دفتر طب را فرو شويد به خون

طب جمله‌ي عقلها منقوش اوست               روي جمله دلبران روپوش اوست

روي در روي خود آر اي عشق‌کيش               نيست اي مفتون ترا جز خويش خويش

قبله از دل ساخت آمد در دعا                      ليس للانسان الا ما سعي

پيش از آن کو پاسخي بشنيده بود               سالها اندر دعا پيچيده بود

بي‌اجابت بر دعاها مي‌تنيد                         از کرم لبيک پنهان مي‌شنيد

سوي او نه هاتف و نه پيک بود                    گوش اوميدش پر از لبيک بود

...

رجوع کردن به قصه‌ي قبه و گنج

طالب گنجش مبين خود گنج اوست             دوست کي باشد به معني غير دوست

سجده خود را مي‌کند هر لحظه او                سجده پيش آينه‌ست از بهر رو

انابت آن طالب گنج به حق تعالی بعد از طلب بسیار و عجز و اضطرار کی ای ولی الاظهار تو کن این پنهان را آشکار

گفت آن درویش ای دانای راز                       از پی این گنج کردم یاوه‌تاز

دیو حرص و آز و مستعجل تگی                   نی تانی جست و نی آهستگی

من ز دیگی لقمه‌ای نندوختم                           کف سیه کردم دهان را سوختم

بر سر خرقه شدن بار دگر                           در دعا کردن بدم هم بی‌هنر

کو هنر کو من کجا دل مستوی                      این همه عکس توست و خود توی

بعد ازین ما دیده خواهیم از تو بس                  تا نپوشد بحر را خاشاک و خس

خود ندارم هیچ به سازد مرا                         که ز وهم دارم است این صد عنا

آواز دادن هاتف مر طالب گنج را و اعلام کردن از حقیقت اسرار آن

اندرین بود او که الهام آمدش                         کشف شد این مشکلات از ایزدش

کو بگفتت در کمان تیری بنه                         کی بگفتندت که اندر کش تو زه

او نگفتت که کمان را سخت‌کش                     در کمان نه گفت او نه پر کنش

از فضولی تو کمان افراشتی                         صنعت قواسیی بر داشتی

ترک این سخته کمانی رو بگو                      در کمان نه تیر و پریدن مجو

چون بیفتد بر کن آنجا می‌طلب                       زور بگذار و بزاری جو ذهب

آنچ حقست اقرب از حبل الورید                     تو فکنده تیر فکرت را بعید

ای کمان و تیرها بر ساخته                         صید نزدیک و تو دور انداخته

هرکه دوراندازتر او دورتر                         وز چنین گنجست او مهجورتر

فلسفی خود را از اندیشه بکشت                     گو بدو کوراست سوی گنج پشت

گو بدو چندانک افزون می‌دود                       از مراد دل جداتر می‌شود

جاهدوا فینا بگفت آن شهریار                        جاهدوا عنا نگفت ای بی‌قرار

...